Artikel 'Media in Perspectief"

-Zie http://sks-eline.blogspot.com/2011/07/artikel-media-in-perspectief-achter-de.html voor mijn verslag 'achter de schermen' van dit artikel-  

De media in perspectief

Objectiviteit van de media.

“Goeiemorgen, dit is het nieuws van 7 uur,” zijn de eerste klanken die we ‘s morgens te horen krijgen uit onze wekkerradio. De krant wordt doorgenomen bij het ontbijt en tegen de tijd dat de werkdag begint zijn we al aardig op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt. In de auto luisteren we naar uitgebreide interviews met politici op radio 1 en in de pauze is de ‘app’ van nu.nl onze uitkomst om op de hoogte te blijven. Om 8 uur verwelkomt de charmante glimlach van Sasha de Boer ons bij het NOS Journaal en zo worden we de hele dag volgepropt met nieuws en informatie. Wij slikken het meestal zonder na te denken. In deze informatiesamenleving spelen de journalistiek en berichtgeving een grotere rol dan ooit. We worden steeds afhankelijker van de nieuwsstroom. In die nieuwsstroom worden diverse instanties, autoriteiten, organisaties en  vooraanstaande personen aan de kaak gesteld, onderzocht en bekritiseerd. We vinden het vanzelfsprekend dat de media deze rol op zich nemen en gaan ervan uit dat ze op een onpartijdige, objectieve manier de macht controleren. Maar wij vergeten vaak dat de media zelf ook macht hebben. Wie controleren de controleurs? Zijn de media wel objectief in de garing en weergave van informatie? Is objectiviteit überhaupt mogelijk?

Iedere keer wanneer wij het 8-uur journaal aanzetten of de Volkskrant openslaan, gaan we ervan uit dat de berichten en beelden die we daar zien waarheidsgetrouw en onpartijdig zijn. De meeste mensen hebben zelfs al ontdekt waarom er zo’n verscheidenheid aan kranten en omroepen is, die allemaal dezelfde berichten lijken weer te geven. De meeste van ons weten dat bijna iedere krant en omroep zijn eigen identiteit heeft, en daarmee haar eigen kleur aan de nieuwsberichten meegeeft. Je levensopvatting bepaalt daarom vaak welke krant je het liefste leest of welke omroep je aanzet voor het nieuws, we lezen namelijk het liefst informatie vanuit een invalshoek die aansluit bij ons referentiekader. Dat we daarvoor een klein stukje onpartijdigheid moeten inleveren nemen we dan voor lief. Al die lichtgekleurde kranten samen maken immers toch een veelkleurig schilderij waarin de waarheid duidelijk in beeld komt? Maar wat als dat beeld van de waarheid helemaal niet klopt? Wat als de objectiviteit van de media meerdere steken laat vallen dan alleen dit?

Fox News vertelt ons: “We report, you decide.”, en NRC Handelsblad belooft “een strenge scheiding tussen feit en opinie.” Veelbelovende leuzen en geruststellende woorden voor de wantrouwende lezer. Iedereen kent de basisprincipes van de journalistiek: feiten moeten worden gecontroleerd, net als de bronnen die de feiten geven en bij meningen moet hoor en wederhoor worden toegepast. Het beeld van journalisten is vaak dat ze een ‘fly on the wall’ zijn, een neutrale tussenpersoon die de werkelijkheid waarneemt en daar verslag over doet.

Geen informatiesamenleving zonder nieuws en geen nieuws zonder journalisten. Journalisten hebben een belangrijke taak in onze maatschappij. Ze worden daardoor soms op een voetstuk geplaatst, een voetstuk van alwetendheid. Journalisten weten alles, begrijpen de wereld en zijn perfect in staat om hun kennis en wijsheid over te brengen aan hun onwetende publiek, aldus de algemene opvatting. Journalisten zijn als verzorgers die iedere dag een enorme menigte hongerige leeuwen te eten moeten geven. Het publiek snakt naar en is afhankelijk van de informatie die de journalisten verstrekken, en verslinden het zonder er kritisch bij na te denken. Maar is dit realistisch? Journalisten zijn ook mensen, met hun beperkingen en gebreken. Ze lopen tegen een heel aantal problemen op bij het uitvoeren van hun bijna onmogelijke taak: het objectief weergeven van het nieuws. Die problemen worden echter zelden genoemd, openheid over de gebreken van de journalistiek is er nauwelijks. De opschudding over het boek ‘Het zijn net mensen’ van Joris Luyendijk laat zien dat burgers geschokt waren over de eerlijke beschrijving van zijn ervaring met het correspondentschap. Sindsdien trilt het voetstuk op zijn grondvesten, en de journalistiek op dat voetstuk wordt flink door elkaar geschud. Een goede ontwikkeling, want er komen een aantal pijnlijke openbaringen en lastige problemen naar boven door deze miniaardbeving in de journalistieke wereld.

Problemen in objectiviteit:

Wat is nieuws?

Het blijkt namelijk dat objectieve berichtgeving helemaal niet zo vanzelfsprekend en gemakkelijk is als we vaak denken. Er is een aantal problemen die het journalisten soms erg lastig maakt om achter de informatie te komen en die informatie op een onpartijdige manier over te brengen.
 Allereerst blijven er veel onderwerpen buiten beeld. Er is een hoop nieuws dat buiten de spotlights blijft. Wanneer is iets nieuws? Persoon A kan het groot nieuws vinden als blijkt dat er een nieuwe soort regenworm is ontdekt in de woeste gronden van het Vondelpark, maar hij kan het nieuws van een zelfmoordaanslag in Irak afdoen als ‘de zoveelste’, terwijl persoon B liever het liefdesleven van de Franse president uitlicht, en de nieuwe regenworm laat voor wat het is. Er gebeurt simpelweg te veel in de wereld, dus kan niet al het ‘nieuws’ ook echt aandacht krijgen in een nieuwsbericht. In die selectie van onderwerpen worden veel keuzes gemaakt, keuzes die gemaakt worden op grond van de persoonlijke ervaring, mening en kennis van de besluitnemer. Dit is de eerste deuk in de objectiviteit van de media, want het is een subjectieve mening of een onderwerp nieuwswaardig is. Zelfs als bepaald wordt dat een onderwerp nieuws is, worden er keuzes gemaakt door de redacties waar, wanneer en hoe dit nieuwsbericht weergegeven wordt. Krijgt de nieuwe regenworm 20 seconden in ‘kort nieuws’ op het Journaal, of maar liefst twee minuten om zijn glibberige lijfje aan Journaal-kijkend Nederland tentoon te stellen? Wordt de zelfmoordaanslag op de voorpagina van het AD behandeld met bijbehorende, bloedige foto, of wordt deze vermeld in een klein hoekje van pagina 8?

Ellende verkoopt

Een veelgehoord punt van kritiek op de media is dat het negatieve nieuws overheerst. Dit heeft ook te maken met die keuzes die er gemaakt worden in de selectie van onderwerp. Gebert van der Aa, freelance correspondent in Afrika verklapt: “Journalisten weten dat een nieuwsbericht pas indruk maakt als het zinsneden bevat als ‘steeds erger’, ‘steeds bloediger’ of ‘steeds gewelddadiger’. Dat de intensiteit van een conflict of probleem afneemt is geen nieuws, altijd wordt er gezocht naar negatieve superlatieven.” ¹ Hij vermeld daarbij ook het probleem dat daarbij komt kijken: “Tussen de grote hoeveelheid aan verhalen over rampspoed moet er ook ruimte zijn voor andere geluiden. Want de neiging om altijd naar de negatieve kanten te kijken, doet geen recht aan de realiteit. Natuurlijk zijn er oorlogen en is er relatief veel menselijk lijden, maar door daar eenzijdig de aandacht op te richten ontstaan veel misverstanden.” ² Toch wordt er nog (te) vaak voor gekozen om negatieve onderwerpen uit te kiezen als nieuws. Hoe wrang het ook klinkt, nieuws moet verkoopbaar zijn en ellende verkoopt. Ellendige berichten trekken de aandacht, en meer aandacht betekent hogere kijk- en oplagecijfers. Positieve berichten worden daarom vaak onderbelicht, negatieve berichten juist extra belicht en vaak wordt er overdreven om indruk te maken. Die overdreven aandacht voor de negatieve berichten zorgt voor een vertekening van de realiteit, in het denkbeeldige schilderij van de waarneming van de waarheid worden vaak te veel donkere kleuren gebruikt.

Uitzondering op de regel

Een ander probleem dat voor vertekening zorgt, is dat het nieuws niet over het belangrijkste in de wereld gaat, zoals vaak wordt gedacht, maar over hetgene is nieuws wat afwijkt van het alledaagse. Nieuws gaat over de uitzondering op de regel. Niemand vindt het interessant te weten dat oma Annie ergens in een gehuchtje in de Achterhoek woont, 3-hoog in een flat. Oma Annie wordt pas interessant als ze de loterij van 25 miljoen euro wint en dat besluit weg te geven aan alle inwoners van die flat. Niemand vindt het interessant om te weten dat Karel, de slager op de hoek van een straat in Cairo, een goed lopende winkel heeft en een gelukkig leven leidt met zijn gezin. Karel wordt pas interessant als hij en zijn winkel het slachtoffer worden van een bomaanslag, en er weinig meer overblijft van zijn goedlopende winkel en zijn gelukkige leven met zijn gezin. Het nieuws laat alleen de berichten zien die anders zijn dan het gewone. Het dagelijks leven is niet interessant genoeg voor een plekje in de krant of het Journaal. Dit is vooral gevaarlijk als het om nieuws uit een onbekend, ver land gaat, omdat wij dan niet onze eigen ervaringen hebben om het nieuws in perspectief te zetten. Als wij alleen berichten over het Midden-Oosten horen als boze moslimmannen de Deense vlag al schreeuwend verbranden, kunnen wij het beeld vormen dat het Midden-Oosten gevaarlijk is, en alle inwoners gewelddadig en boos op het Westen zijn. Wij zien niet de beelden van het dagelijks leven van alle normale, beschaafde en goed-gedragende burgers in die landen en kunnen dus een vertekend beeld krijgen. Nieuws gaat over de uitzondering op de regel, maar daardoor lijken die uitzonderingen soms de regel.

Subjectieve keuzes

De problemen met objectiviteit hebben niet alleen te maken met wat er níet in het nieuws komt, maar ook met wat er wél in het nieuws komt. De journalist wordt namelijk niet alleen gedwongen een keuze te maken in de onderwerpen, maar ook in de invalshoeken. De journalist moet constant keuzes maken, keuzes in onderwerpen, in invalshoeken, in bronnen, in beeld en in wie je aan het woord laat en wie niet. Deze keuzes baseren ze op hun eigen referentiekader en dat referentiekader beperkt het objectieve zicht van de journalist. En de moeilijke keuzes houden daar niet op, ook de woordkeuze maakt het lastig om de informatie objectief weer te geven. Vooral bij conflicten zijn neutrale termen erg moeilijk te vinden. Door al die keuzes zal de (politieke) voorkeur en (levens)opvatting van de journalist onbewust tussen de regels van het zogenaamd objectieve nieuwsbericht te vinden zijn.

Manipulerende belanghebbenden

Er zit dus een aantal scheuren en gaten in de objectiviteit van het nieuws. Maar als iedereen daar rekening mee houdt en iedereen zijn steentje probeert bij te dragen, is objectiviteit in de media wellicht mogelijk. Helaas is niets minder waar. Nieuws is macht, want de berichtgeving bepaalt de publieke opinie. Wijlen Conny Mus, correspondent in het Midden-Oosten zegt hierover: “Bij conflicten zijn berichten in de media munitie. Die berichten bepalen wie de agressor en wie de slachtoffer is.” ³ Omdat de berichten in de media grote invloed hebben op conflicten, problemen en politieke agenda’s, betekent invloed op de berichtgeving macht. Genoeg redenen voor belanghebbenden om er alles aan te doen om hun kant van de werkelijkheid onder de aandacht te brengen. Ieder (politiek) instituut probeert zijn eigen verhaal zo goed mogelijk te verkopen. Belanghebbenden willen niet hét verhaal vertellen, maar hún verhaal vertellen. Dit zou geen probleem zijn als de beide partijen van een conflict de media op een even sterke wijze zouden beïnvloeden. Maar de ene partij investeert meer in de beeldvorming, weet de media beter te gebruiken en kan zijn problemen, slachtoffers en mening beter duidelijk maken dan de andere partij. Zo groeit er een scheve verhouding, wat vaak tot een niet evenwichtig nieuwsbericht zorgt. Dit alles komt de onpartijdigheid van de berichtgeving niet ten goede. Belanghebbenden buiten de kwetsbaarheden van de nieuwsindustrie uit. Ze krikken als het ware de scheuren in de objectiviteit verder open, en graven de gaten verder uit.

Is objectiviteit mogelijk?

Los van de kolkende rivier

Zijn deze problemen onontkoombaar of zijn deze moeilijkheden te omzeilen? (Hoe) is objectiviteit in de media mogelijk? Het kost tijd als een journalist informatie goed en objectief wilt weergeven. Tijd om te checken of de bronnen een verborgen belang hebben bij het onderwerp, tijd om betrouwbare informatie te verzamelen, tijd om de juiste personen aan het woord te laten, zodat hoor en wederhoor toegepast kan worden, tijd om stil te staan bij het onderwerp om het goed te kunnen beschrijven. Deze tijd hebben de journalisten meestal niet, omdat ze achter de actualiteiten aan rennen. De nieuwsstroom is geen rustig kabbelend beekje, maar een bulderende, snel stromende, kolkende rivier, die in een razend tempo alles meeneemt wat op haar pad komt. Journalisten geven in het boek “Het maakbare nieuws” aan, dat objectieve journalistiek wel degelijk mogelijk is, als ze de tijd nemen om hun onderwerp uit te diepen en achtergrondinformatie uit te zoeken. Kadir van Lohuizen, fotojournalist bij Noor, een onafhankelijke journalistieke organisatie:  “Als journalist kan ik wel degelijk de onderwerpen brengen die ik belangrijk vind, los van de mediastroom. Je moet eigenwijs zijn. En de tijd nemen, onder de mensen leven om de achtergrond te leren kennen, te weten wat er zich afspeelt, te praten met mensen en hun vertrouwen te winnen.”⁴ Het zal dus een goede ontwikkeling zijn als er meer tijd, geld en ruimte beschikbaar komt voor de uitleg en het verhaal achter de korte persberichten, achtergrondinformatie en uitgebreide reportages en documentaires. Door meer uitleg en achtergrondinformatie zal de lezer/kijker beter in staat zijn om de nieuwsberichten in een bepaalde context te plaatsen, wat de objectiviteit zeer ten goede komt.

De gaten en scheuren opvullen met ervaring

Het feit dat de media niet objectief zijn, is natuurlijk niet nieuw voor journalisten. Ze weten dit, ze hebben de problemen en moeilijkheden met betrekking tot objectiviteit zelf ervaren. Journalisten leren hier, naar eigen zeggen, mee omgaan, en weten door hun ervaring hoe ze de gaten en scheuren in de objectiviteit kunnen opvullen. Ook bij het probleem dat de journalist niet altijd overal aan de benodigde (betrouwbare) informatie kan komen, is volgens de journalisten geen echt probleem. “Onwetendheid is niet onze makke, maar onze drijfveer”, aldus Bram Vermeulen.⁵ En volgens Coen van Zwol moeten de journalisten niet te hogen eisen stellen. “Je zult als journalist nooit alles weten en veranderen. Stel alleen vragen die je kunt beantwoorden, probeer je publiek objectief te informeren, te amuseren, te verbazen of te bedroeven.  En dan zal je heel soms iets veranderen  en een stellige overtuiging aan het wankelen brengen.” Een andere fotojournalist gaat zelfs nog een stapje verder: “Om een verhaal te kunnen vertellen hoef je niet objectief te zijn.”

Verantwoordelijkheid individuele journalist

Maar in welke mate de journalist dan ook waarde hecht aan objectiviteit en het waarborgen daarvan, bijna alle vooraanstaande journalisten zijn het erover eens dat het de verantwoordelijkheid van de individuele journalist is om zijn journalistieke onafhankelijk en objectiviteit te waarborgen. Wijlen Conny Mus heeft zelf een tactiek gevonden om de moeilijkheden van objectiviteit te omzeilen: “Met al die mensen en instanties die je proberen te sturen, zou je bijna denken dat het werken als journalist onmogelijk is, maar zo is dat niet. Je moet je niet van de kaart laten brengen door beledigingen en emotionele pressie. Je moet je ogen open houden en ervoor zorgen dat je zelf zo veel mogelijk overal bij bent. Je moet een goed gevuld adresboekje vol betrouwbare contacten hebben, want een journalist is afhankelijk van zijn contacten.”⁶ Zo heeft iedere ervaren journalist zijn eigen manier om de objectiviteit en kwaliteit van zijn journalistieke werk te waarborgen en te ontwikkelen. Redacties stellen vaak snelheid boven kwaliteit, maar de verantwoordelijkheid van de correspondent is om tegengas te bieden. Soms moeten zij tegen de sterke stroom van de nieuws-rivier in peddelen om kwalitatief hoogstaand journalistiek werk af te leveren. Dit is niet makkelijk, geven de journalisten toe, maar wel noodzakelijk.

Openheid

De laatste oplossing geeft Joris Luyendijk zelf, nadat hij met zijn stormram het voetstuk van de journalistiek aan het schudden bracht. “Waarom betrekken we het publiek niet bij de twijfels, vragen en gebreken van de journalistiek en zijn we niet open over onze beperkingen in objectiviteit? Journalistiek is in sommige situaties zeer moeilijk, maar het is niet zinloos, en het is niet onze schuld als we dingen niet kunnen weten en objectief kunnen weergeven. Maar het is onze verantwoordelijkheid dit met ons publiek te delen, zodat dit publiek de informatie die wij wel brengen, beter kan plaatsen. Waar het om gaat is openheid over de beperkingen waarmee je werkt, en helderheid over je keuzes binnen die beperkingen.”⁷ Openlijk de  gaten en scheuren in de objectiviteit van de media tonen, dat lijkt de belangrijkste stap in het herstellen van die gaten en scheuren. Als journaal-kijkend Nederland weet dat de beelden van dat Journaal altijd onvolledig en zelden objectief is, kan het de (berichten in de) media in perspectief zetten.

Journalistiek is niet zinloos, dat geeft zelfs de kritische Luyendijk toe. “De wereld wordt mooier naar mate we er meer van begrijpen.”⁸ Ook al wordt hen het werk soms moeilijk gemaakt, de journalisten mogen niet opgeven, want hun werk is hard nodig. De hele informatiesamenleving is afhankelijk van hen. Bovendien is hun werk, ook al is het vaak objectief met meer gaten dan in de sokken van oma, heel belangrijk. Alles begint bij berichtgeving, om problemen aan te pakken moet men dus beginnen bij de berichtgeving. Volledige objectiviteit is misschien niet mogelijk, maar als de journalisten met goedbedoelde pogingen de nieuwsberichten objectief proberen weer te geven en het publiek leert om de media in perspectief te zien, zou het zowaar mogelijk kunnen zijn. Objectiviteit in de media is moeilijk, maar niet onmogelijk.

- Door: Eline Millenaar -

Bronnen: “Het zijn net mensen” van Joris Luyendijk
                  “Het maakbare nieuws” door diverse correspondenten

:

Noten:

1: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 89
2: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 92
3: Uit het boek “Het maakbare nieuws, bladzijde 124
4: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 114
5: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 20
6: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 120
7: Uit het boek “Het maakbare nieuws”, bladzijde 175
8: Uit het boek “Het zijn net mensen”, bladzijde 201